A) TARİHİ:
1927 yılında Bulgaristan’ın Filibe şehrinden gelen bir iki göçmen ailesi Bayrampaşa’nın temelini atmıştır. Halen mevcut olan belediye binasının doğusuna düşen Numunebağ mevkiinde yerleşerek bağcılık ve hayvancılıkla uğraşmışlar;bundan dolayı beldeye “Sağmalcılar” ismi verilmiştir. Buradaki büyük toprakların çok kişi tarafından alınıp ucuza gelmesini sağlamak amacıyla Bulgaristan’daki diğer akrabalarını getirtmeleri nüfus artışının başlamasına sebep olmuştur.1943 yılında ilk defa muhtarlık seçimi yapılan Bayrampaşa’da 1952 yılında Vatan Mahallesinde oturan göçmenlerin meydana getirdiği 26 hanelik bir yerleşim mevcuttur.
1955-l960 Dönemi:
1950 sonrasında İstanbul’da başlayan imar faaliyetleri, endüstrileşme, arsa fiyatlarının yükselmiş olması, gecekonduların yıkımı gibi nedenlerle çevrede kırsal yerleşmelerde konut arsası talebi başlamıştır.
Bayrampaşa bu kırsal özelliğini; İstanbul’da Aksaray mevkiinde, Vatan ve Millet Caddelerinde 1955’ten sonra yapımına başlanan istimlakler ve İstanbul Belediyesinin beldeyi sanayi bölgesi olarak tespit etmesi ile, küçük atölye sahiplerinin ucuzluğu ve düzlüğü sebebiyle burayı tercih etmeleriyle kaybetmiş, bu tarihlerde büyük bir nüfus patlaması olmuştur.
1955’ten önce Maltepe civarında mevcut olan 3-4 adet fabrika yeni açılanlar ile birlikte, beldede bir işçi muhitinin oluşmasını sağlamıştır. Bayrampaşa halkının % 40’ını teşkil eden göçmenler genellikle Yıldırım, Vatan, Terazidere Mahallelerinde ikamet etmektedirler.
1960-1970 Dönemi:
1960 yılında ikinci bir nüfus patlaması olmuştur. Beldenin % 30-35’ini teşkil eden Trakya, Karadeniz, Orta Anadolu halkının yanı sıra Yugoslavya’dan gelen göçlerin yarattığı yeni konut ihtiyacı, ilk önce mevcut dokunun dolması, daha sonra da Muratpaşa, Kartaltepe, Yıldırım Mahallelerinin kurulması ile sonuçlanmıştır.
Alınan bilgilere göre, l960 da 4000-5000 hane 1965 de 10.000 hane 1970 de 40.000 hane mevcuttur.
Sağmalcılar Belediyesinin kuruluş tarihi olan 1963 yılına kadar, önceleri 250 metrekare olan ve daha sonraları halkın talepleri doğrultusunda 100 metrekare ye indirilen hisseli satışlarla, parsel adedi çoğalmıştır. Altyapı sorunu belediyenin kuruluşundan itibaren sağlanmış, önceleri Turunçlu ve Hekimoğlu suyundan faydalanan köy, l963’te Terazidere’ de açılan kuyu ile su problemini halletmeye çalışmıştır. Kanalizasyon çalışmaları, kolera mikrobunun beldeye olan zararından sonra hızlanmıştır.
Bu hızlı konut ve sanayii gelişimine paralel olarak ticarette belediyenin Yenidoğan Mahallesinde oluşu nedeniyle aynı mahallede ve Vatan Mahallesinde gelişmiştir. Bununla beraber,ticaretin ve küçük sanatların göze çarpan dağınıklığını, sanatkar olarak gelen göçmen halkın oturduğu yere dükkan açmak düşüncesinde oluşuna bağlayabiliriz. Halkın %50 si trikotaj üzerinde çalışmaktadır.
1970 sonrası;
1970 nüfus sayımına göre, 124.085 olan Bayrampaşa nüfusu, bugün 250.000’e yaklaşmıştır. Yeni konut gelişmeleri Yıldırım, Kartaltepe ve Murat Mahallelerinde konut alanlarındaki boşlukların dolması şeklinde olmuştur.
B) İLÇEMİZİN TARİHSEL YAPILARI
1)Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü girişindeki tarihi Kitabe:
Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğünün giriş kapısı olarak kullanılmaktadır. 1827 yılında II.Mahmut’un emri üzerine askeri bir hastahane olarak yaptırılmıştır. Bulunduğu mevkiden dolayı Maltepe Hastahanesi denilen bu bina, civarında bulunan Davudpaşa ve Rahmi kışlalarındaki hasta askerlere hizmet veriyordu. Bu kışlalardaki asker hastalar 600 yataklı olan Maltepe Hastahanesine kolayca ulaşabiliyorlardı. Bu hastahanenin planlanmasını, kadrosunu ve kontrolünü, Sultan II. Mahmud’un Hekimbaşı’sı Mustafa Behçet Efendi yapmıştır. 1853-1856 yıllarında çıkan Kırım Savaşı sırasında Fransız askerleri bu hastahanede tedavi edilmişlerdir. 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşında önemli bir merkez olmuş, hasta ve yaralılar bakılmış ve yatak sayısı4 1000’e çıkartılmıştır. 1922 yılında hastahane lâv edilmiştir. 1941-1950 yılları arasında Maltepe Askeri Lisesi olarak hizmet veren bu bina 1980 yılında Milli Savunma Bakanlığı tarafından Emniyet Müdürlüğüne tahsis edilmiştir.
2)Sadrazam Mustafa Paşa Meydan Çeşmesi
Edirnekapı-Rami arasında Topçular camii ilerisindedir.Sadrazam Bahir Mustafa Paşa yaptırmıştır.( ?-1752) Beş beyitlik kitabesinin tarihi mısraları şöyledir.
“Nazife Nutketti hame Tarihi Vasfın tamamı
Sadrı-ali Mustafa Paşa’nın ayn-ü Cudi bu”
Çeşmenin H.1304 (M.1886) de tamir edildiğini gösteren ayrı bir kitabecik de vardır.
3)Ferhatpaşa Çeşmesi:
Mimari özelliklerine ve üslubuna bakıldığında takribi olarak; Miladi 1850-
1870 Yılları arasında Rodos taşından kesme taş işçiliğiyle ROKOKO üslubunun güzel bir örneği olarak inşaa edildiği anlaşılmaktadır.
4)Ferhatpaşa Çiftliği:
Ferhatpaşa Çiftliği 20.yy. başlarında merhum İbrahim Turhan tarafından ilçemize Kazandırılmıştır. Balkan harbi yıllarında Selanik’ten Türkiye’ye gelen İbrahim Turhan bugünkü Esenler’e gelir. Bu bölge o yıllarda rum köyüdür. İbrahim Turhan bu bölgeye Türklerin yerleşmesinde öncülük eder ve geniş bir arazi satın alır. Bayrampaşa Esenler sınırında yer alan Ferhatpaşa Çiftliği bu arazi üzerinde yapılmıştır.
5)Tarihi Su kemeri:
İlçemize Mimar Sinan tarafından kazandırılan tarihi su kemeri.
6)Tarihi Su Sarnıcı
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bayrampaşa
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde, Osmanlı’nın Balkan hakimiyetinin sona ermesiyle birlikte binlerce Müslüman Balkan coğrafyasından, İstanbul ve Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmıştır. 1927’de Bulgaristan’ın Filibe şehrinden göç eden ve yöreye ilk yerleşen göçmen grup, bölgede tarım ve hayvancılık yapmıştır. Bu doğrultuda, Velibey (Demirkapı), Ferhatpaşa ve Cicoz çiftlikleri kurulmuş, bugün Numunebağ ve Abdi İpekçi Caddesi olarak adlandırılın alanda bağcılık yapılmıştır. Bayrampaşa’nın gelişip bugünlere gelmesinde Balkanlar’dan göç edenlerin katkısı asla göz ardı edilemez. 1927’de Bulgaristan’dan başlayan, 1950’lerde Makedonya’dan gelen insanlarla artan ve 1960’lı yıllarda Yugoslavya’dan göç eden Boşnaklarla doruğa ulaşan göç dalgası, Bayrampaşa’nın sosyo-kültürel altyapısının oluşmasında fazlasıyla etkili olmuştur. Balkan göçmenlerinin çalışkanlığı, aile bağlarına verdiği değer, Bayrampaşa’nın İstanbul’un en güzel ilçelerinden biri olması yolunda önemli katkılar sağlamıştır.
1927’den itibaren gruplar halinde Bulgaristan ve Yugoslavya’dan gelen göçmenlere ilaveten 1955’te İstanbul’un iki büyük caddesi olan Vatan ve Millet Caddeleri yapılırken evleri istimlake uğrayan vatandaşların çoğunun Sağmalcılar Köyü’ne yerleşmesi, bölge nüfusunun artmasına neden olmuştur. Türkiye’de 1950’den itibaren kendini gösteren kentleşme olgusuna bağlı olarak, Anadolu’dan İstanbul’a göç eden insanların bir bölümü yerleşim yeri olarak Bayrampaşa’yı seçmiştir. Bölgeye 1950’li yıllarda yapılan fabrikalar, Bayrampaşa’nın yerleşim alanı olarak tercih edilmesinde oldukça etkili olmuştur.
Mimar Sinan tarafından İstanbul’un su ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan ve o dönemde aktif durumda olan temiz su kanallarına, binaların atık su giderlerinin hatalı bağlanması sonucu semtte kolera salgını baş göstermiştir. Salgına bağlı olarak çok sayıda insan yaşamını yitirmiştir. Dönemin yöneticileri tarafından, Sağmalcılar adının zihinlere kolera sözcüğüyle birlikte yerleştiği düşünülerek, Dördüncü Murad’ın sadrazamlarından Bayram Paşa’nın burada bir çiftlik sahibi olmasından esinlenilerek Sağmalcılar adı, 1978’de Bayrampaşa olarak değiştirilmiştir.
1970 öncesinde tarıma dayanan bir ekonomisi olan Bayrampaşa, 1970 sonrası hızlı kentleşmeye bağlı yoğun göç sonucunda, ekonomisi sanayi ve ticaret ağırlıklı bir ilçe olmuştur. Ağır bir sanayisi olmayan Bayrampaşa'da, sanayi; yedek parça, otomobil tamiri, kalıpçılık, elektrik elektronik parça üretimi, hırdavat alet üretimi, plastik döküm, soğuk demir işlemesi, talaşlı üretim, tekstil gibi alanlara yönelmiştir. Gününüzde Bayrampaşa’da tarım alanı mevcut değildir.
Tarihi eserler bakımından önemli bir yeri olan ve bugün Çevik Kuvvet Şube Müdürlüğü hizmet binası olarak ayrılan Maltepe Askeri Hastanesi, 1827’de yaptırılmıştır. Bina dört cephelidir. Orta yerinde büyük bir avlusu vardır. Ön cephesi tek, öteki yönleri ikişer katlıdır. Tavanları yüksek, odaları ve koğuşları geniştir. 1922’de lağvedilen hastane bir müddet askeri okul ve daha sonra kışla haline getirilerek 66. Tümen’in karargahı olarak kullanılmıştır. Ferhat Paşa Çiftliği 20.yy. başlarında merhum İbrahim Turhan tarafından ilçemize kazandırılmıştır. Balkan Harbi yıllarında Selanik’ten Türkiye’ye gelen İbrahim Turhan, Litros’a -bugünkü Esenler- gelir. Bu bölge o yıllarda Rum köyüdür. İbrahim Turhan bu bölgeye Türklerin yerleşmesinde öncülük eder ve geniş bir arazi satın alarak burada bir çiftlik yaptırır. Cihan Padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın emriyle Koca Sinan tarafından Bayrampaşa’da yapılan su terazilerinden ve su maslaklarından günümüze pek az iz kalmıştır.
1994 yılından sonra belediyenin planlı çalışmaları sonucu Bayrampaşa, estetik dışı görüntüsünden kurtulmaya başlayarak, modern bir siluet kazanmış ve öz aurası ile İstanbul'un yükselen yıldızı olmuştur. Hızlı bir değişim süreci geçiren Bayrampaşa’da kısa sürede alt ve üst yapı sorunları çözülmüş, eğitim, kültür, sağlık, spor alanında önemli projeler üretilmiş, ekonomik ve sosyal hayatı iyileştiren çok sayıda mekan halkın hizmetine sunulmuştur. 1994’ten günümüze kadar, Bayrampaşa Belediyesi tarafından bilgi evleri, bilgi merkezleri, sağlık birimi, spor tesisleri, kültür salonları, beşi bir yerde hizmet merkezleri kurulmuş ve 70’den fazla park yapılmıştır. Bayrampaşa’da açılan Carrefour, Bauhaus, Forum İstanbul Avm, Ikea, Praktiker ve Aquarium ilçenin ticari hayatını canlandırmış, Bayrampaşa’yı İstanbul’un popüler ilçelerinden biri haline getirmiştir. Ayrıca Vatan ve Yenidoğan mahallelerinin arasında bulunan Demirkapı Caddesi, Bayrampaşa'nın ticaret merkezi sayılabilir. Ulaşım sorunu bulunmayan Bayrampaşa’da, metro ulaşımda büyük kolaylık sağlamakta, metro ile başta havaalanı olmak üzere, İstanbul’un diğer önemli merkezlerine rahatlıkla seyahat edilebilmektedir. İlçemizden, İstanbul’un diğer ilçelerine metronun yansıra, otobüs ve dolmuş seferleri mevcuttur. İlçemiz önemli noktalara yerleştirilen kameralar vasıtasıyla, güvenlik birimlerimiz tarafından 7/24 kesintisiz izlenmekte, böylece güvenliği bozan olayların önüne geçilmektedir.
Mayıs 1994’te Bayrampaşa’da hizmete giren İstanbul Büyük Otogarı, İstanbul’un en büyük ulaşım noktasıdır. Günde yaklaşık 15 bin otobüsün hareket etmesine imkan veren Büyük İstanbul Otogarı’nda 5 binden fazla kişi istihdam edilmektedir. Halen 168 adet acente, 350 otobüs firması, 350 işyeri otogarda faaliyetlerini sürdürmektedir.
Bayrampaşa’da, 1 devlet ve 4 özel olmak üzere toplam 5 hastane bulunmaktadır. Bu hastanelerin toplam yatak kapasitesi 250’dir. Sağlık Grup Başkanlığımıza bağlı 3 Sağlık Ocağı, 2 Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi, 1 Verem Savaş Dispanseri mevcuttur. Yine ilçemizde 1 adet semt polikliniği ve dispanser hizmet vermektedir. Ayrıca 12 özel poliklinik mevcuttur. Öte yandan Bayrampaşa Belediyesi tarafından açılan, Kadın ve Aile Sağlığı Merkezi, Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi, Sağlık Hizmetleri Birimi vatandaşlarımıza sağlık hizmeti sunmaktadır.
Bayrampaşa’da yaşayan insanların okuma yazma oranının yüzde 99 olduğu tahmin edilmektedir. İlçemizde 25 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bu ilköğretim okullarında faaliyet gösteren anaokullarına ek olarak, Hacı Halide Canayakın Anaokulu, Tuna Anaokulu ve Bayrampaşa Belediyesi tarafından kurulan Bayram Yuva 1 ve Bayram Yuva 2 çocuklarımıza eğitim vermektedir. Bayrampaşa’da 1 Anadolu Lisesi, 3 tanesi yabancı dil ağırlıklı olmak üzere, 5 Genel Lise, 1 Ticaret Lisesi, 2 Anadolu Teknik Lise, 1 Endüstri Meslek Lisesi, 1 Teknik Lise ve 1 Kız Meslek Lisesi olmak üzere toplam 12 lise bulunmaktadır. Mevcut eğitim kurumlarına ek olarak, Bayrampaşa Belediyesi’nin hayata geçirdiği BAYGEM (Bayrampaşa Gençlik Merkezi), Bilim Merkezleri, Bilgi Evleri gençlerimize ve çocuklarımıza temel ve destekleyici eğitimler vermektedir. İlçemizde, Mesleki Eğitim ve Halk Eğitim Merkezlerinde çeşitli konularda halkımıza mesleki eğitimler verilmektedir.